Performans değerlendirmesi tüm kurumsal insan kaynakları departmanlarının üzerinde çalıştıkları ve çözüm üretmeye uğraştıkları bir konudur sanırım. Ancak üzerinde çok yazılıp konuşulduğuna ve hakkında bir sürü kitap yazıldığına göre hala mutlak doğru metod bulunmuş değil.

Çünkü öyle bir metod yok. Bizde süreç biraz çarpık işliyor. Biz gençlerimizi kendi toplumsal algımıza ve kültürümüze göre yetiştiriyoruz haliyle. Ama sonra tamamen Amerikan sistemine göre düzenlenmiş, Amerikan kültürünün bireyselci, sonuç odaklı, başarı konusunda takıntılı proses ve süreçlerini alıp noktasına virgülüne dokunmadan öğretiyoruz gençlere. Sonra onlar IK sorumluları olduğunda, bu konuda seminerlere eğitimlere gittiklerinde yine aynı ekolün söylemlerini dinlemeye devam ediyorlar. Sonra iyi niyetle bunları içinde çalıştıkları şirketlere uygulamaya ve sonuç almaya kalkıyorlar.

Maalesef sonuç çoğunlukla karışmış kafalar, anlamsız ünvanlar, belirsiz hedefler ve mutsuz çalışanlar olarak oluşuyor. Ancak bizde sonucu değerlendirip süreci düzeltmek gibi bir kültür de olmadığından inat ve ısrarla devam ediyoruz sistemi uygulamaya.

Problemi bilimsel bir şekilde analiz edip nerede hata olduğunu ve muhtemel çözümleri bulmaya çalışalım;


İlk adım olarak problemin adını koyalım: "Şirket çalışanlarının hangisinin daha başarılı olduğu, daha iyi performans gösterdiğinin belirlenmesi ve ücret adaletinin sağlanması gerekiyor"

Bu mu acaba problemin tanımı? Yoksa bu mu: "Bir şekilde insanların sürekli istim üzerinde tutulması, şirket menfaatleri için hep daha fazlasına zorlanması gerek. Bunu yapacak uygun bir sistem geliştirmeliyiz."

Ya da : "Tamamen serbest bırakıldığında herkesin kendi hedefini belirlemesi ve kendi başarı kriterine göre çalışması muhtemel olduğundan, insanların hedeflerini ve ölçüm kriterlerini işletme hedefleri ile uyumlaştırmalıyız" endişesinin bir ürünü mü bu sistemler?

"Çalışanların somut ve soyut yeteneklerini belirlemek ve bunları pozisyon gereklilikleri ile eşleştirerek herkesten en yüksek verimi elde etmek" de sayılabilir performans ölçüm sistemleri ile giderilmeye çalışılan problemler arasında.

Bunların hepsi birden mi yoksa? Belki de. Ama öncelikle tam amacı netleştirmeliyiz hem insan kaynaklarında sistemi kurup çalıştırma sorumluluğu üstlenenlerin, hem de bu değerlendirmeye tabi olanların kafalarında. Performans değerlendirme sisteminin başka alt amaçların örtüsü olarak algılayan çalışanların da çekincelerini gidermeliyiz. Çünkü sistemi IK 'nın dengesiz maaş dağılımlarını ya da farklı uygulamaları mazur göstermek için uygulamaya koyduğunu düşünenler de var.

Bu tip değerlendirme sistemlerini kurarken mutlaka kültürel farklılıkları ve çalışanların üzerinde yarattığınız etkileri gözönünde bulundurmak zorundasınız. UCLA profesörü Sam Culbert 2010 yılında yayınladığı "Get rid of performans review - Performans gözden geçirmelerinden kurtulun" kitabında önemli kusurlara dikkat çekiyor. Performans değerlendirme sistemlerin insanlar üzerinde korku ve tehdit yarattığına işaret ediyor ve hepimiz bu görüşmelerden nefret ediyoruz diyor.

Sistemlerin maaş artışları ve terfiler konusunda da işe yaramadığı durumlar çok. Çünkü gerçekçi olmak gerekirse maaş artışları ve terfileri tam gelişmiş ülkelerde bile daha çok marketin (benzer pozisyonlara ödenen ücretler) durumu, şirket içi güç ilişkileri ve işletmenin ekonomik durumu belirliyor.

Ayrıca performans sistemleri sizi değerlendirecek olan amirin, sizi değerlendirebilecek yetkinlikte olduğu, doğru geri beslemeleri verebilecek ve alabilecek olgunlukta olduğu ön kabulüne dayanmak zorunda.

Tüm bunlara bir de ülkemiz için kültürel farklılıkları koyarsanız teoride, derste anlatılan ideal performans değerlendirme sisteminden nasıl uzaklaşılabileceğini ve teorinin pratiğe nasıl yabancılaşabileceğini anlamak zor değil. Bi kere Türk insanı performans odaklı bir kültüre ait değil. Bizim için toplumun iyiliği bireysel iyilikten, insan ilişkileri de rekabetten çok daha değerli. (Bunları yazdım ama yazarken bile tartışıyorum kendimle, gerçekten böyle miyiz diye) Bu konuda Temel Aksoy'un internet sitesinde "Performans Değerlendirmesi Bizim Toplumumuza Ne Kadar Uyuyor?" diye bir başlık buldum. Türk kültürünün, işletmecilikle ilgili yayınların büyük kısmını oluşturan Amerikan kültürü ile ne kadar farkı var, o yazıdan çok net görebilirsiniz...

Devam edecek...